شیر مادر، نخستین و کامل ترین غذای نوزاد است که نه تنها تمام نیازهای تغذیه ای او را در ماه های نخست تولد تأمین می کند، بلکه در تقویت سیستم ایمنی، رشد مغز، سلامت گوارش، همچنین ایجاد پیوند عاطفی بین مادر و نوزاد و ادامه روند رشد و سلامت او نقش حیاتی ایفا می کند.
در تقویم سلامت ایران و جهان، دهم تا شانزدهم مردادماه (۱ تا ۷ اوت) به عنوان هفته جهانی ترویج تغذیه با شیر مادر نام گذاری شده و این هفته، امسال با شعار «تغذیه با شیر مادر؛ اولویت امروز، سلامت فردا» در دستور کار نظام سلامت کشور قرارگرفته وارتقای سطح آگاهی عمومی درباره مزایای تغذیه انحصاری با شیر مادر، حمایت از مادران شیرده، بهبود شاخص های تغذیه نوزادان و تقویت نقش مشارکت بین بخشی در این زمینه، هدف این نام گذاری عنوان شده است. با توجه به اهمیت نوزاد وسلامت آن، زهره فتحی، مامای نمونه کشور در سال ۱۴۰۴ و شاغل در بهداشت و درمان صنعت نفت اصفهان در گفت وگو با خبرنگار مشعل به توضیحات بیشتری در این زمینه پرداخته است که در ادامه می آید.
فواید اصلی تغذیه با شیر مادر برای نوزاد چیست؟
شیر مادر نخستین منبع غذایی برای نوزادان تازه متولدشده و نخستین خوراک قابل هضم به شمار می رود که دارای منبع غذایی قند، چربی، پروتئین هاست. قند موجود در شیر مادر برای رشد و تکامل سلول های مغزی نوزاد ضروری و کامل است، پروتئین داخل شیر مادر به گونه ای است که سیستم گوارشی نوزاد به راحتی می تواند آن را هضم کند.
اسیدآمینه های ضروری که بدن نوزاد توان تولید آن را ندارد، در شیرمادر موجود و کافی است و از طریق تغذیه با شیر مادر وارد بدن نوزاد می شود؛ چربی ها هم که منبع اصلی ذخیره و تأمین و تولید انرژی در بدن هستند، از طریق تغذیه با شیر مادر به بدن نوزاد منتقل می شود. از سویی چربی موجود در شیر مادر، برای رشد و تکامل سلول های مغزی نوزاد حائز اهمیت است.
شیر مادر، به جز سه گروه قند، چربی و پروتئین، انواع ویتامین ها اعم از دی، ای، کا و دیگر ویتامین های ضروری برای بدن نوزاد را دارد. افزون بر این، املاح و مواد معدنی موردنیاز بدن نوزاد اعم از آهن، پتاسیم، کلسیم، فسفر نیز از طریق شیر مادر تأمین می شود. اندام کلیه نوزاد بسیار ظریف و حساس است و تحمل بار زیاد املاح را ندارد، اما قابل توجه و شگفتی است که میزان املاح داخل شیر مادر بار اضافی روی کلیه نوزاد نیست و متناسب با ساختار بدنی اوست.
غیر از مواد معدنی و پروتئین ها، شیر مادر برای افزایش ایمنی بدن نوزاد نیز مفید است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، کمتر دچار بیماری های عفونی می شوند. بیماری های گوارشی،حتی سندرم مرگ ناگهانی در این نوزادان نیزکمتر است.
در چه شرایطی تغذیه با شیر مادر توصیه نمی شود؟
تمام مادران، توانایی شیردهی به نوزاد خود را دارند مگر در مواردی که به بیماری سل فعال ویا چند روز قبل از زایمان، به بیماری آبله مرغان مبتلا شده باشند. وجود ضایعه تبخالی فعال روی سینه مادر و پرتو درمانی نیز موارد دیگری هستندکه شیردهی در این شرایط بایدتا بهبود کامل مادر قطع شود.
همچنین زمانی که نوزاد به بیماری گالاکتوزمی دچار است؛ این اختلال ارثی باعث می شود بدن نتواند قند گالاکتوز را تجزیه کند و در نتیجه، این قند به سطح سمی در خون می رسد. افراد مبتلا به گالاکتوزمی باید از مصرف محصولات لبنی، شیر مادر و بیشتر شیرخشک ها خودداری کنند. اگر این بیماری در نوزادان به موقع تشخیص داده نشود، می تواند زندگی آنان را به خطر بیندازد.
تا چه مدت زمان شیردهی توصیه می کنید؟
توصیه می شود تا ۶ ماه اول تولد، تغذیه انحصاری با شیر مادر باشد و نیاز نیست در کنار شیر مادر، آب یا سایر مواد غذایی به شیرخوار، خورانده شود. توصیه سازمان بهداشت جهانی هم همین است که تا ۶ ماه نخست زندگی نوزادان، شیر مادر تنها منبع تغذیه باشد. استفاده از شیشه یا پستانک هم به هیچ وجه توصیه نمی شود. از 6 ماه به بعد و تا دوسالگی و به مرور، گروه های غذایی دیگر در کنار شیرمادر به رژیم غذایی نوزاد اضافه می شود، اما توصیه می شود که شیردهی تا ۲ سالگی ادامه دار باشد.
شیردهی چه فوایدی برای مادر دارد؟
تغذیه شیرخوار با شیر مادر فواید بسیاری برای مادران دارد؛ به عنوان مثال با شیردهی بلافاصله بعد از زایمان، بازگشت سریع رحم مادر به حالت طبیعی رخ می دهد و به کاهش میزان خونریزی بعد از زایمان کمک می کند. کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان و جلوگیری از ابتلا مادر به دیابت و پوکی استخوان از دیگر آثار مثبت شیردهی برای مادر است.
تداوم شیردهی به روند کاهش وزن مادر، کمک می کند و باعث می شود او سریع تر به وزن قبل از بارداری برگردد، همچنین شیر مادر افزون بر داشتن نقش حامی سلامت نوزاد، تاثیر روانی مثبت و مؤثری روی مادر و شیرخوار دارد؛ آنجا که مادر نوزاد خود را در آغوش می گیرد و شیردهی صورت می گیرد، آن رابطه عاطفی شگفت انگیز برقرار می شود و حس آرامش مطلوبی برای هر دو به دنبال دارد.
از نظر اقتصادی هم شیردهی بسیار مقرون به صرفه، پاکیزه و همواره در دسترس است و به گرم یا سردکردن نیاز ندارد و برای آماده سازی، سختی برای مادر ندارد.
بهداشت و درمان صنعت نفت برای آموزش شير مادر چه برنامه هایی دارد؟
بهداشت و درمان صنعت نفت همواره به توسعه فرهنگ شیردهی با شیر مادر توجه ویژه داشته و دارد. در همین زمینه در هفته تغذیه با شیر مادر و دیگر روزهای سال، اقدام به برگزاری کلاس های آموزش شیردهی صحیح برای جمعیت هدف که شامل مادران باردار و گروه های پیش از بارداری و پس از بارداری می کند. پیشنهادکردیم در این کلاس ها، پدران هم حضور داشته باشند تا در مورد اهمیت تغذیه با شیر مادر و راهکارهای حفظ آرامش برای مادر و فرزند اطلاعات مفید کسب کنند، زیرا مادران در این دوران، به شدت نیاز به حامی عاطفی محکم دارند و همسر بهترین گزینه برای حمایت اوست.
افزون بر برگزاری کلاس های آموزشی، در سطح مراکز درمانی، نمادهای تغذیه با شیر مادر به صورت پوستر در نظر گرفته شده است. همچنین کلیپ های آموزشی روی مانیتور و تلویزیون های نصب شده در سالن های انتظار مراکز درمانی در نظر گرفته شده که افزایش سطح آگاهی عموم و اهمیت تغذیه با شیر مادر،کاربردی است.
در پایان باید تاکید کنم که تغذیه با شیر مادر نه تنها سنگ بنای سلامت نوزاد است، بلکه به سلامت مادر، کاهش هزینه های درمانی و ارتقای کیفیت زندگی در جامعه کمک شایانی می کند. لازم است در این هفته و همه روزهای سال، با آموزش، حمایت و آگاه سازی گسترده، شرایط را برای افزایش نرخ شیردهی در سطح کشور و جهان فراهم کنیم.