گفتگو با آقای تألیفی مؤلف کتاب"بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت روان در خانواده های طرح اقماری "

- آقای اکبر تالیفی کارمند اسناد پزشکی با حدود دو دهه سابقه کاری در  بهداشت و درمان صنعت نفت اصفهان می باشند که به بهانه انتشار کتاب "بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت روان در خانواده های طرح اقماری "که اخیرا چاپ و به بازار عرضه شده  برآن شدیم تا با ایشان گفتگوی صمیمانه داشته باشیم که توجه شما را به آن جلب می کنیم.
به عنوان اولین سوال لطفا خودتان را معرفی کنید؟
    با یاد و نام خداوند متعال اینجانب اکبر تالیفی در  استان خوزستان شهرستان آبادان ، در خانواده شرکت نفتی متولد شدم . دارای مدارک کارشناسی مددکاری اجتماعی و همچنین  کارشناسی ارشد در رشته علوم اجتماعی گرایش جامعه شناسی می باشم ، حدود شش سال مسئولیت واحد روابط کار و مددکاری اجتماعی را برعهده داشتم  و اکنون به عنوان کارمند اسناد پزشکی مشغول به خدمت می باشم.
چه طور شد به فکر نگارش کتاب فوق الذکر افتادید؟
خداوند متعال در وجود همه انسانها ، ظرفیت ها و پتانسل های بالقوه ای نهادینه کرده  است که در بیشتر موارد با ورود به اجتماعی چون  خانواده ، مدرسه ، محیط شغلی و تعامل با دیگران  به مرحله ی ظهور می رسد.   افکار نوشتن  و خلق نگارش به  دوران تحصیلی ام  برمی گردد ؛  دروس پرورشی ، خاطره نویسی ، داستان نویسی، انشا، که اغلب اوقات  مورد توجه  معلمان ومربیان قرارمی گرفت و باعث می شد  شوق و اشتیاق نوشتن در بنده شعله ورتر گردد . این راه  تداوم پیدا کرد تا اینکه در صنعت نفت ، واژه ها وعباراتی همیشه فهمش برایم  سنگین و دشواربه نظر می رسید ؛ طرح اقماری ، دو هفته دوری از فضای گرم خانواده ، چالش ها  ومشکلات پیش رو، که همه این موارد انگیزه ای برای بررسی و تحقیق چند ساله شد،که سرانجام آن موفق به چاپ کتاب در ارتباط با این موضوع  گردید .
در رابطه با سرمایه اجتماعی و سلامت روان برایمان توضیح می دهید؟
   امروزه در کنار سرمایه های انسانی ، مالی و اقتصادی سرمایه دیگری بنام سرمایه اجتماعی وجود دارد و تاثیر آن بر موفقیت برنامه های توسعه ، رفاه و بهزیستی جامعه به اثبات رسیده است و جایگاه مناسبی جهت بهره وری سرمایه انسانی و فیزیکی وراهی جهت رسیدن  به موفقیت قلمداد می شود. در جامعه شناسی تعاریف گوناگون برای سرمایه اجتماعی عنوان شده ، ولی یک تعریف که بیشتر مورد تاکید قرار گرفته ، عبارت است از : میزان ارتباط ، اعتماد متقابل و همبستگی افرادبه یکدیگر در یک جامعه کوچک یا بزرگ می باشد،  بنابراین این ویژگی ها می تواند بین افراد یک خانواده ، یک سازمان ، یک جامعه یا ملت و بین افراد ملل جهان ایجاد شود و ادعا شده هر چقدراین همبستگی ، اعتماد و مشارکت بیشتر باشد دلبستگی ، دلسوزی ، گذشت و اعتماد بین همنوعان ، همشهریان ، همکاران و اعضای یک خانواده بیشتر خواهد شد. سرمایه اجتماعی ریشه ی جامعه شناسانه دارد و اهرمی توفیق آمیز در جهت افزایش سلامت و تعبیر نوشداروی دردهای اجتماعی برای آن بکار برده شده  است.  . توجه به این پدیده و نقش آن در سلامت روان ، از قرن نوزدهم میلادی و در کار جامعه شناسی" امیل دورکیم "مشاهده شد."ابراهام مزلو" از دگر اندیشمندانی ست که در  زمینه تشخیص و دسته بندی نیازهای انسانی صاحب نظر است وی درقالب نظریه  سلسله مراتبی از نیازها مدعی است که آنها به  نیازهای فیزیولوژیک(نیاز به مسکن، داشتن درآمد مناسب) ، نیاز امنیت(امنیت شغلی ، ارتقاءکارمند به شغل بالاتر) ، نیازهای اجتماعی (روابط دوستانه،تشکیل گروه های غیررسمی درمحیط کار و وابستگی عاطفی) ، نیاز عزت نفس (نیاز به احترام، قائل شدن حرمت برای فرد وکار او  ) تقسیم می شوند و رابطه میان آدمی و فرصت هایی که محیط عرضه می کند با  سلسله مراتب نیاز ها ، به اثبات رساند . مزلو معتقد است که عدم ارضاء این نیازها حقارت ، ضعف و درماندگی را بهمراه دارد و مسبب بیماریها ی روان است ، تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت، تنها عاری بودن انسان از امراض نمی باشد بلکه عوامل و شاخص های اجتماعی در تعیین سطح سلامت افراد جامعه دخیل می باشند بنابراین سرمایه اجتماعی به یکی از مفاهیم اساسی و کلیدی در علوم اجتماعی مبدل گردیده و عاملی به منظور افزایش کارایی و بهره وری و ارتقاء سطح سلامت افراد جامعه شده است و سخن "پورتس" از اندیشمندان این حوزه  را می توان مهر تایید زد که معتقد است "سرمایه اجتماعی علاج همه مشکلات جامعه مدرن امروز می باشد".

آیا رابطه ای بین سرمایه اجتماعی و مسئولیت اجتماعی وجود دارد به اختصار توضیح دهید؟
بله .انسان موجودی اجتماعی است که از لحظه تولد تا آخر حیاتش در اجتماع بسر می برد و دائماً در حال تعامل با انسانهای دیگر می باشد و همواره باید بیاموزد که چگونه در اجتماع زندگی کند و نیازهای خود را ارضا نماید که این امر نیازمند به یکسری مهارت های اجتماعی ست که فرد در فرایند جامعه پذیری  آنها را فرا می گیرد و یادگیری صحیح ودرست آنها می تواند منجر به شکل گیری مسئولیت اجتماعی گردد ، اما اینجا این پرسش مطرح می شود که مسئولیت اجتماعی چیست وچه رابطه ای با سرمایه اجتماعی دارد در ابتدا با تعریف جامع از مسئولیت اجتماعی و سپس تبیین ابعاد سرمایه اجتماعی ، ارتباط  این مفاهیم مشخص خواهد شد.
مسئولیت اجتماعی همان تعهد اجتماعی یعنی انجام مسئولیت های مورد انتظار جامعه می باشد و با تقویت ابعاد سرمایه اجتماعی یعنی بعد ساختاری ، شناختی و ارتباطی ، مسئولیت اجتماعی افزایش می یابد .بعد ساختاری سرمایه اجتماعی همان شکل و ترکیب شبکه ها یا همان مجموعه ی انسانی و سازمانی است ، بعد شناختی سرمایه اجتماعی همان ارزشها ، عقاید ، نگرش ها و فعالیت های ذهنی ، عقلی و اندیشه ای می باشد و بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی همانا اعتماد متقابل افراد ، روابط و تعامل اجتماعی است بنابراین باتقویت ابعاد سرمایه اجتماعی همانا شاهد  پای بندی به اخلاقیات ،شایسته سالاری ، قدر شناسی از کارکنان ، مشارکت غیر رسمی ، نوع دوستی، احترام به قوانین ، فرایند تصمیم گیری جمعی ومشترک ودر نتیجه  افزایش مسئولیت اجتماعی هستیم.بعنوان مثال در سطح سازمانی با ایجاد بینش مشترک در میان اعضای سازمان و نزدیک کردن افکار و دیدگاه های آنها به همدیگر ، باعث ائتلاف میان اعضا در تحقق اهداف سازمان و قبول مسئولیت اجتماعی می شود ./
چه دلایلی باعث شد که  تحقیقات شما در ارتباط با خانواده های طرح اقماری صورت گیرد ؟
خانواده اساسی ترین نهاد اجتماعی است که از دید همه ادیان و مذاهب و مکاتب به عنوان نهادی عالی ، بسیار با اهمیت و غیر قابل جایگزین تلقی شده است .خانواده ، سنگ بنای جامعه بزرگ انسانی است ودر استحکام روابط اجتماعی و رشد تک تک افرادجامعه ، نقش مهمی دارد و دارای کارکردهای مهمی چون تامین نیازهای عاطفی و سلامت روانی، نقش سازنده در تامین یکپارچگی اجتماعی از طریق جامعه پذیری ، تربیت فرزندان وارائه الگوها و همچنین  هنجارهای اخلاقی و رفتاری است . محیط خانه نخستین وبا دوام ترین عاملی ست که در رشد شخصیت افراد تاثیر گذار می باشد  واز پدر و مادر بعنوان اصلی ترین عامل شکل گیری شخصیت فرزندان یاد می شود. "پونتام" از نظریه پردازان سرمایه اجتماعی، خانواده را از اساسی ترین شکل سرمایه اجتماعی می داند و" بوردیو" از دیگر صاحب نظران این نظریه ، خانواده را اصلی ترین مکان تجمع و انتقال سرمایه اجتماعی به شمار می آورد.و " ترنر" معتقد است اگر افراد بطور اجتماعی به" روابط اجتماعی نخستین "از قبیل خانواده و گروه های محلی پیوند خورده باشند بالاجبار تسلیم  نیروی های استرس زا و افسرده کننده نخواهند شد .  در چند دهه ی گذشته نقش بعضی ازافراد در  خانواده با تغییرو تحولاتی  مواجه شده ، ویکی از دلایل آن مسایل اقتصادی است که مثلا  پدر بعنوان تولید کننده وبرطرف کننده نیازهای اقتصادی نشان داده  و مسئولیت ها در خانواده ،  دچار تغییراتی شده است  بعنوان مثال  مادرعمدتاً ، سرپرستی خانواده، مدیر خانه و رسیدگی به امور درسی ، تحصیلی ، هیجانی و عاطفی فرزندان را برعهده دارد وساختار آن  شبیه خانواده تک والدی، شده است. در صنعت نفت ، مشاغلی وجود دارد که  بدلیل شرایط و برنامه کاری، حضور پدردر خانواده  کمرنگ است،در این میان می توان به خانوادهای طرح اقماری اشاره نمود  ، شاغل در حساس ترین صنایع  مهم کشوریعنی صنعت نفت، که بطور مستقیم در اکتشاف و استخراج نفت و گاز ، مشغول به خدمت می باشد،  نیمی از زندگی  خود را بدور از خانواده  و در محیط های سخت و شرایط بد آب و هوایی سپری می نماید و خواه ناخواه چنین وضعیت شغلی ، زندگی چنین افراد وهمچنین  خانواده ی آنان را تحت شعاع خود قرارخواهد  داد و ممکن است  با پیامد ها  وچالش ها منجمله ؛ آسیب های اجتماعی، به مخاطره افتادن  سلامت اجتماعی و جسمی و روانی همراه باشد   ، از اینرو  تمامی این موارد برای  پژوهشگر انگیزه ای ایجاد کرد که با بررسی  بین دو متغییر سرمایه اجتماعی وسلامت روان بتوان ، کمک شایانی جهت افزایش سطح  سلامت جسمی و روانی افراد، حفظ و دوام عملکرد اجتماعی و شغلی افراد، ،افزایش سطح انگیزشی و رشد فردی  شود و د رنهایت منجربه  توسعه و تداوم کار در صنعت نفت گردد./
آیا پیشنهاداتی جهت رشد وارتقاء سرمایه اجتماعی دارید ؟
یکی از پیش شرط های لازم و ضروری برای رشد و ارتقاء سرمایه اجتماعی ، تعامل افراد با یکدیگر می باشد،لذا سیاست های مناسب سازمان ها  و مدیران می تواند این تعامل را افزایش دهد؛ تعامل بیشتر افراد برای تبادل اطلاعات،به اشتراک گذاشتن تجربیات ، مهارتها ، و توانمندی ها با تاکید بر آموزش و پژوهش باعث افزایش نوآوری و ارتقاء سازمانی و زمینه ساز رشد و شکوفایی استعدادها و تقویت هم اندیشی علمی خواهد شد .           
ـــ ایجاد یک فضای دوستانه و آرام جهت پاسخگویی بهتر و مطابق با قوانین ومقررات سازمان.          
ـــ کمک و مساعدت جهت برطرف شدن  دغدغه های درآمدی و معیشتی شاغلین و خانواده های آنان .
ـــ ارتباط غیر رسمی را جایگزین ارتباط رسمی و بوروکراتیک نمایند تا افراد به راحتی به ابراز عقیده و نظرات بپردازند و این نظرها بدون هیچ تحریفی به مدیریت سازمان ها و شرکت ها انتقال داده شود ودر سایه چنین ارتباطی ، تعامل بین افراد با یکدیگر و مدیریت بهبود یابد .
ـــ ایجاد تعهد سازمانی از طریق برقراری عدالت در توزیع اضافات ، شایستگی ها ، کارانه و سایر  پاداش ها و فرصت های توسعه و مشارکت دادن افراد در استراتژی ها و برنامه ریزی حوزه های کاری .
ـــ رعایت احترام متقابل بین افراد و پرهیز از تحقیرو تخریب  شخصیت در محیط های  خانوادگی و سازمانی .
ـــ عملکرد کاری کارکنان را ارزیابی کنیم وبه دنبال دلیلی برای تقدیر از افراد باشیم.
ـــ تثبیت نمودن حسن صداقت و اعتماد متقابل در محیط خانوادگی،  فضای شرکت ها وسازمان ها و تبدیل نمودن آن به یک فرهنگ مشترک .
ـــ ارائه پیش نویس جهت تصویب وتعیین سختی کار توسط تدوین و مقررات شرکت ملی نفت ایران  جهت شاغلین طرح اقماری و پیشگیری از فرسودگی های شغلی احتمالی .
ــــ تشکیل تیم ها و انجمن های داوطلبانه با مشارکت خانواده های طرح اقماری در جهت بررسی و کاهش مشکلات وچالش ها موجود  و ارائه راهکارهای مناسب با راهنمایی و مشورت  کارشناسان  مختلف علوم تربیتی وروانشناسی و....
ــــ حمایت و مساعدت همه جانبه ی شرکت های نفت و گاز از  سازمان ها و نهادهایی که در افزایش سرمایه اجتماعی نقشی ایفا می نمایند ؛ بهداشت ودرمان ، مراکز آموزشی و پژوهشی ، اماکن تفریحی ، باشگاه ها ، تعاونی ها و رستوران ها.
خلاصه ای از نتایج پژوهش را برایمان عنوان نمایید؟ 
نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بین سرمایه اجتماعی و مولفه های آن یعنی ؛ اعتماد اجتماعی ، مشارکت اجتماعی ، حمایت اجتماعی و متغییر سلامت روان رابطه معناداری وجود دارد به عبارت دیگر  نتایج بیانگر این است که با افزایش  تعامل و رفتار صادقانه میان اعضای گروه از قبیل : خانواده ، دوستان ، همکاران ، هماسایگان . مشارکت افراد در گروه های رسمی و غیر رسمی . اعتماد متقابل که حاصل تعامل متقابل پدیدار می گردد.احساس تعلق داشتن به خانواده و سازمان . حمایت هیجانی ( ابراز همدردی ، مراقبت ) ،حمایت وسیله ای  (مساعدت و کمک مالی )، حمایت ارزشی(ابراز احترام ، تشویق و موافقت با نظرات فرد ازجانب دیگران ) وحمایت اطلاعاتی با  کاهش اختلال در کارکرداجتماعی ، کاهش افسردگی ، کاهش اضطراب وکاهش  بی خوابی ، و علایم جسمانی چون : احساس خستگی کمتر و نشانه های بدنی دیگر،  رابطه  معنا دار وجود دارد ودر نتیجه  سلامت روان افراد در وضعیت مناسب وبهتری قرار دارد .
کلام آخر 
جا دارد از شما ، آقای دکتر اثنی عشری  ریاست محترم بهداشت ودرمان ، آقای دکتر ترحمی معاونت محترم دارو و درمان، که فرصتی جهت انجام این  مصاحبه برایم ایجاد نمودید، کمال تشکر را داشته باشم و با  سپاس از آقای دکتر صادقی و همکارانشان در مرکز مشاوره صنعت نفت بخاطر خدمات ارزنده ای که به خانواده های صنعت  نفت ارائه می نمایند، ودر انتها برای خانواده بزرگ نفت ، همکاران بزگوار در  مناطق مختلف سازمان  بهداشت و درمان صنعت نفت ، که با گام های موثر و تعیین کننده خود ، سعی در افزایش سرمایه اجتماعی در بین کارکنان و خانواده ها می نمایند، سلامتی ، تندرستی ، موفقیت در تمامی مراحل زندگی  را آرزو می کنم ./