دکتر امیرهوشنگ دقایقی مسئول دندانپزشکی سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت و متخصص جراحی ریشه است. با او درخصوص طرح سلامت دهان و دندان که از سال گذشته در مجموعه صنعت نفت اجرایی شد به گفتوگو نشستیم که ماحصل آن پیش روی شماست.
طرح سلامت دهان و دندان از چه زمانی در سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت اجرایی شد؟
این طرح از ابتدای اردیبهشت سال 95 به مناطق اعلام شد. پیش از آن در شهریور سال 94 به صورت نمونه در سه منطقه تهران، اراک و مشهد انجام شده بود که با موفقیت آن، به صورت رسمی به سایر مناطق ابلاغ و قرار شد امور پیشگیری و غربالگری برای تمام جمعیت تحت پوشش که شامل حدود 530هزار شاغل و بازنشسته و خانواده تحت تکفل آنها بودند انجام شود. در این طرح با غربالگری سالانه جمعیت هر منطقه و ثبت معاینات، شاخص سلامت دهان و دندان به دست خواهد آمد. شاخصهایی نظیر بیماریها و پوسیدگیهای دندانی و بیماریهای لثه و پیرامون آن که با به دست آوردن این شاخصها درمییابیم جمعیت هدف به لحاظ برخورداری از سلامت در چه وضعیتی است و بر اساس آن چه اقدامات پیشگیرانه و درمانی انجام خواهد شد. به عنوان مثال اگر فردی با انجام غربالگری متوجه شود نیاز به سه اقدام درمانی دارد با پیگیری و اقدام به موقع آن از گسترش عوارض وسعت بیماری پیشگیری خواهد کرد.
خانوادهها به چه شکل میتوانند در این طرح شرکت داده شوند؟
این طرح بصورت فراخوان فعال انجام می شود که شاغلان در قالب معاینات دورهای که از سوی طب صنعتی موظف به انجام آن هستند. پیش از این در معاینات طب صنعتی بیماریهای سیستمی، آزمایش خون و ایکس ریها ,بینایی سنجی , اسپیرو متری و ادیومتری در معاینات طب صنعتی لحاظ میشد اما به تازگی طی چند سال اخیر معاینات دورهای دندانپزشکی نیز در این فهرست قرار گرفته است.شاغلان به دلیل فرصت اندکی که دارند کمتر به مراکز دندانپزشکی مراجعه میکنند و این مساله سبب شده که بیشترین آسیبها در بخش بیماریهای دهان و دندان در این جمعیت متمرکز شود. اما در مراکز طب صنعتی ظرفیتهای قابل توجهی در اختیار شاغلان است که به آنها امکان میدهد از سلامت خود مراقبت بیشتری به عمل آورند. البته این مراقبتها باید تا مرحله درمان تداوم یابد و فقط به انجام معاینات دورهای اکتفا نشود. معاینات دورهای سالانه بعد از دو تا سه سال باعث کاهش حداقل 30 تا 40 درصدی بیماریهای دهان و دندان میشود. ضمن این که به لحاظ پیشگیری از گسترش بیماریهای دهان ودندانی، ابتلا به سایر بیماریهای عفونی، اتلاف وقت و هزینههای گزاف نیز پیشگیری خواهد گردید.
در مورد دیگر افراد و خانواده ها نیز فراخوان از طریق پزشک خانواده و تماس از سوی مراکز پزشک خانواده صورت می پذیرد و با انجام معاینات آموزشهای لازم برای پیشگیری و مراقبت از دهان و دندان داده خواهد شد و در صورت نیاز به مداخلات درمانی در بخش های دندانپزشکی انجام می پذیرد .
در شهرهایی که صنعت با هیچیک از کلینیکها قرارداد ندارد چه باید کرد؟
همه افراد میتوانند خدمات مورد نیازشان در مناطقی که دارای کلینیکهای دندانپزشکی صنعت نفت نمی باشند با مراجعه به کلینیک های دندانپزشکی در بخش خصوصی یا دولتی غیر صنعت نفت با انجام هریک از درمانهای موظف (درمانهای سطح یک , دو و سه شامل درمان ترمیمی، جراحی لثه، درمان ریشه، کشیدن دندان، مراقبتهای پیشگیری و غربالگری) با 10درصد فرانشیز به عهده بیمار براساس تعرفه خصوصی وزارت بهداشت برخوردار شوند. در مورد درمانهای غیرموظف (خدمات ایمپلنت، اروتز و پروتز(ثابت و متحرک) ارتودنسی) نیز در همه مراکز یکسان عمل میشود. یعنی هزینه آن حتی اگر این خدمت در مراکز دندانپزشکی صنعت نفت انجام شود از بیمار دریافت خواهد شد. توصیه ما به همه بیماران، در اولویت قرار دادن خدمات موظف است. تا نیاز به درمان های وسیع تر کاسته شود و برای خدمات دندانپزشکی غیر موظف کمکهزینه تعیین شدهای مشخص وجود دارد که از سوی شرکت های وزارت نفت پرداخت خواهد شد. وهمچنین از 1/10/96 میزان کمک هزینه های پرداختی اروتز و پروتز به بیماران دندانپزشکی 15-10 % افزایش یافته است و کتابچه آن به مناطق ابلاغ شده است .بنابراین توصیه ما انجام به موقع اقدامات درمانی ضروری است که مانع گسترش یافتن بیماریهای دهان و دندان شود. متاسفانه در برخی از کلینیکها خدمات غیرموظف، عرصه را بر ارائه خدمات موظف تنگ میکند. ما در کلینیک تخصصی تهران 28 یونیت را می توانیم به درمان های موظف اختصاص دهیم و درمان های مورد نیاز را با زمان انتظار کمتر انجام داد. و رضایت مراجعان را جلب کنیم و در صورت لزوم اجرای خدمات غیر موظف بصورت برون سپاری عمل نماییم .
چه اهداف دیگری دنبال میشود ؟
از جمله فعالیتهای بخش دندانپزشکی ایجاد شناسنامه برای مراکز دندانپزشکی است که به صورت سالانه ارزشیابی و امتیازبندی میشوند. رعایت اصولی مثل کنترل عفونت، کنترل کیفی خدمات و افزایش تنوع خدمات و تجهیزات به روز و افزایش تخصص های مورد نیاز از جمله معیارهای مورد نظر است. علاوه بر این با بررسی فرمهای نظرسنجی که از طریق روابطعمومی هر بهداری تنظیم شده و در اختیار مراجعان قرار میگیرد میتوان میزان رضایت مراجعان را ارزیابی کرد. همچنین با به کارگیری برنامه نرمافزاری جامع در دست اقدام می توانیم نظارت بیشتری بر خدمات بخش درمان داشته باشیم. این برنامه در چند منطقه در حال اجراست و قرار است به کل کشور تسری یابد. دیگر این که با نوبتدهی مکانیزه مراجعهکنندگان از تسهیلات بیشتری برخوردار شده و در وقت و انرژی آنها صرفهجویی میشود.
در حال حاضر چند مرکز دندانپزشکی خدمات این بخش را ارائه میدهند؟
ما در کل کشور 100 مرکز دندانپزشکی داریم که حجم زیادی از خدمات دندانپزشکی در آن انجام میشود. بیش از 240 یونیت دندانپزشکی در این 100 مرکز فعال است. 265 دندانپزشک و نزدیک به 50 متخصص فعالیت دارند و حدود 150 پرستار دندانپزشکی و سالانه افزون بر یک میلیون خدمت دندانپزشکی انجام می شود. ارزش ریالی این خدمات بر اساس تعرفه وزارت بهداشت و درمان 622 میلیارد ریال در سال می باشد که اگر این خدمات به بخش خصوصی واگذار شود رقم بالاتری را دربر خواهد گرفت. در عین حال که در مراکز بخش خصوصی نمی توانیم نظارتی در کنترل عفونت و کنترل کیفی خدمات و غربالگری و معاینات دوره ای داشته باشیم از نظر نسبت جمعیت به دندانپزشک در برخی مناطق جنوب به ازاء هر 4000 نفر یک دندانپزشک وجود دارد و در برخی مناطق دیگر به ازای هر 1500 نفر یک دندان پزشک وجود دارد.
پیشینه طرح سلامت دهان و دندان چه بود؟
از سال 78 طرح مراقبتهای دهان و دندان در PHC انجام می گردید و برنامههای پیشگیرانهای و غربالگری در گروههای هدف(کودکان 2 تا 6 و 6 تا 12 سال و بانوان باردار) انجام می گردید که موفقیتهایی در پی داشت. در این طرح افراد گروه هدف غربالگری شده و در صورت نیاز به انجام امور درمانی تحت درمان قرار می گرفتند. در مطالعات انجام شده مشخص شد کودکانی که تحت معاینه قرار گرفته و غربالگری و پیشگیری را در زمان مناسب انجام داده اند 30 درصد کمتر از سایر کودکان به بیماریهای دهان و دندان مبتلا شدهاند. همچنین از سال 1380 کلینیک دندانپزشکی پیشگیری و کلینیک دنداپزشکی طب صنعتی در اهواز راهاندازی شد که هر 6 ماه یک بار کودکان را معاینه کرده و سالیانه معاینات دندانپزشکی طب صنعتی دوره ای انجام می گردد و تحت مراقبتهایی پیشگیری مانند جرمگیری , فلورایدتراپی، بروساژ و ...و مداخلات درمانی قرار می گیرند و همچنان فعال است.
اقدامات پیشگیرانه تاچه حد در مورد بازنشستگان اثربخش است؟
بازنشستگان نیز مانند دیگر گروههای سنی باید معاینات سالانه خود را به موقع انجام دهند. در این مراحل سنی بیشتر بیماریهای پرودنتال(پیرامون دندان) بروز میکند. معاینات غربالگری کمک میکند ضمن حفظ شرایط موجود، درمانهای انجام شده کنترل شود و در صورت نیاز به درمان جدید بیمار اقدام نموده و از وضعیت خود مطلع و پیگیر شود .
چه توصیهای برای خانوادهها دارید؟
متاسفانه بسیاری از افراد در انجام معاینات دورهای کوتاهی میکنند. با وجود اطلاعرسانی و فراخوان وسیع تلفنی پزشک خانواده هنوز 40 درصد افراد از انجام معاینات دوره ای امتناع میورزند. شاید ذهنیت نادرست افراد از دندانپزشکی، ترس از آلودگی یا درد عاملی برای تاخیر در انجام معاینات دورهای باشد اما باید بگوییم گاهی با تاخیر در درمان، یک مراجعه 20 دقیقهای به چند مراجعه 45 دقیقهای تبدیل میشود. ضمن این که بیماریهای دهان و دندان به عنوان بیماری عفونی میتواند بر سایر بیماریها مثل بیماریهای قلبی و عروقی، بیماریهای ریوی، کاهش وزن جنین در دوران بارداری و دیابت تاثیر مستقیم بگذارد.
سخن آخر؟
به طور کلی خدمات ارائه شده در بخش دندانپزشکی از کیفیت لازم با کنترل عفونت براساس دستورالعمل وزارت بهداشت برخوردار است . و هدف بخش دندانپزشکی صنعت نفت ارتقاء سلامت و افزایش رضایت مندی می باشد . همچنین نسبت ارزش ریالی سالیانه خدمات انجام شده نسبت به هزینههایی چون حقوق کارکنان، مواد مصرفی، استهلاک ساختمان، هزینههای انرژی و ... رقمی معادل با 5/8 میلیارد تومان در سال بالاتر در سال (16% +) بوده است. فعالیتهای متنوع و بالایی حدود بیش از یک میلیون خدمت در سال در بخش دندانپزشکی در سطح کشور انجام می شود که امید داریم رضایت مراجعان را جلب کرده باشد.البته به دلیل زمان بر بودن هر خدمت شاید موجب تاخیر یا افزایش زمان انتظار بیماران گردد که در تلاش هستیم زمان انتظار بیماران را کاهش دهیم . و با اجرای کامل طرح سلامت بصورت ممتد و سالیانه در طی چندسال آینده شاهد کاهاش بالای 50% بیماریهای دهان و دندان در جمعیت تحت پوشش باشیم .
گفتگو : نفیسه هوشیار